Door Mirjam Tirion-Ietswaart

Wij mensen zijn verhalenmakers. Niet alleen door onze mythen, sprookjes, boeken en films: verhalen vertellen, dat doen we de hele dag door. Gevolg: we leven niet in een objectieve werkelijkheid, maar in het verhaal óver die werkelijkheid dat we onszelf en elkaar vertellen.

Dat doen we in onze persoonlijke levens, maar ook als collectief leven we binnen verhalen. We vormen de veelheid van ervaringen tot een samenhangend geheel, zodat we ons kunnen oriënteren in een complexe wereld.

Omdat we in deze verhalen ‘zwemmen’ zoals een vis in water, zijn we ons er vaak niet van bewust dat ze bestaan. Toch is wát we elkaar vertellen heel bepalend. Verhalen kleuren onze blik, accentueren bepaalde waarden, en bepalen de keuzes die we maken. Ze ontketenen oorlogen en maken vrede mogelijk. Ze bundelen energie om ongelofelijke dingen voor elkaar te krijgen, of ze versplinteren en maken ons moedeloos.

‘Als het botst tussen groeperingen in een maatschappij, botst vaak het ene verhaal over de werkelijkheid op het andere’

De lens waardoor je jezelf ziet

Het begint al met hoe we ons mens-zijn zien: ben je een van de dieren die deel uitmaakt van het ecosysteem op aarde? Of staan wij mensen apart van de natuur, als ‘niet-dier’, dat de rest van de planeet gebruikt als grondstof?

Zweven we als aarde in een leeg, betekenisloos heelal – of in een groot, ademend, levend geheel dat samenhang en betekenis heeft? Zijn wij als mens slechts de som van onze chemische interacties, of hebben we een ziel?

Verhalen op elk niveau

We vertellen verhalen op familieniveau, in organisaties, als land, als continent. Binnen die grotere groepen zijn er weer kleinere groepen met hun eigen verhalen. Culturen, politieke partijen, subgroepjes binnen organisaties: mensen groeperen zich rondom een gedeeld verhaal waarin ze zich herkennen.

Als het botst tussen groepen in een maatschappij, botst vaak het ene verhaal over de werkelijkheid op het andere. Deze verhalen worden gekleurd door de levensopvatting van mensen, maar ook door de context en de tijd waarin we leven. In het oude Sparta keek men heel anders naar de waarde van een mens dan wij nu. En iemand die nu opgroeit in een natuurvolk in de Amazone, kijkt heel anders naar wat belangrijk is dan iemand die opgroeit in Den Haag.

Hoe anders is het verhaal dat geleefd wordt door een vluchteling, dan door iemand die nooit heeft hoeven vrezen voor een veilige plek? Niet één verhaal vertelt de hele waarheid.

‘Is de toekomst al geschreven, of zijn we er zelf mede-auteur van?’

Verhalen die verbinden

Mensen kunnen zich groeperen rondom allerlei soorten verhalen. 

Een slachtofferverhaal: ‘Onze groep wordt onderdrukt, niet begrepen, we hebben geen macht.’

Een heldenreis: ‘We zijn op weg en overwinnen de moeilijkheden.’

De Amerikaanse Droom: ‘Iedereen kan slagen als hij maar hard genoeg werkt.’

Het verhaal van de hoeders van de toekomst: ‘We handelen voor de generaties die nog geen stem hebben.’

De wakers: ‘We kunnen niet langer doen alsof alles goed gaat, wij zijn wakker in een wereld die wegkijkt.’

Of neem het verhaal van de ommekeer: ‘Wij maken deel uit van een grote historische omslag – van uitputting en ontwrichting naar herstel, gemeenschap en verbinding.’

De toekomst is nog niet geschreven

Ook over de toekomst vertellen we onszelf verhalen.
Sommige daarvan keren telkens terug:

• Het verhaal van vooruitgang: we bewegen richting meer verlichting, kennis en welvaart.
• De vertelling van verval: wat achter ons ligt, was beter – wat voor ons ligt, is verlies.
• Het apocalyptische verhaal: de wereld koerst af op chaos en instorting.

Klimaatactivist en boeddhist Joanna Macy schrijft in haar boek Actieve Hoop hoe we kunnen kiezen welk verhaal we leven: ‘business as usual’, ‘de grote afbraak’ of ‘de grote wending’.

Elk verhaal roept een ander gevoel op: wanhoop of hoop, passiviteit of betrokkenheid, verlamming of moed. Het grote verschil: is de toekomst al geschreven, of zijn we er zelf mede-auteur van?

Welk verhaal maakt jou levend?

Op het moment dat je je bewust wordt van het verhaal dat jij jezelf vertelt, kunnen je kiezen. Welke rol wil je spelen? In welk verhaal? Welke plek doet recht aan jouw talenten? Waar voel jij je levend, verbonden, betrokken?

Ik moet denken aan de prachtige woorden van Howard Thurman, een Amerikaans filosoof, theoloog, burgerrechtenactivist en spiritueel schrijver: Vraag niet wat de wereld nodig heeft. Vraag wat jou tot leven brengt en ga dat doen. Want wat de wereld nodig heeft, zijn mensen die tot leven zijn gekomen.

Welke verhalen jij jezelf vertelt, bepaalt voor een groot deel hoe je de wereld beleeft. Ben je moedeloos of hoopvol? In ons online programma ‘Ankers voor actieve hoop‘ neem je jouw eigen verhalen onder de loep – en vind je nieuwe, krachtige hulpbronnen voor moed, zingeving en hoop. Meer info >